Čuvajmo prirodu jer i ona čuva nas

Svetski dan zaštite prirode, koji slavimo svakog 28. jula, podseća nas na to koliko je važno da čuvamo prirodu i promovišemo održivo korišćenje njenih resursa. Štiteći prirodu štitimo biodiverzitet - bogatstvo biljnih i životinjskih vrsta i staništa u kojima žive. Zajedno čine ekosisteme od kojih dobijamo prirodne resurse neophodne za život, pa možemo slobodno reći da se štiteći prirodu staramo o održivoj budućnosti ljudi, i planete. Naš život u potpunosti zavisi od usluga koje nam pruža priroda – u pogledu hrane, vode i sirovina, izvor energije i lekova, u pogledu regulisanja klime, vazduha i smanjenja rizika od katastrofa, dok istovremeno definiše naše kulturne i estetske vrednosti. 

 

Prirodu štitimo bilo očuvanjem postojećeg stanja ukoliko se proceni kao dobro, bilo sprovođenjem konkretnih mera zaštite kako bi se uspostavila narušena ravnoteža. Kako bismo znali da li je potebno, i koje mere primeniti, od ključnog je značaja da pratimo stanje vrsta i staništa. U tom smislu, IUCN Crvena lista ugroženih vrsta služi kao polazna tačka za očuvanje živog sveta, bilo globalno bilo na nacionalnom nivou, već 60 godina. To je bogata zbirka informacija o ugrožavajućim faktorima sa kojima se suočavaju vrste, o njihovim ekološkim potrebama, staništima i o merama zaštite koje je potrebno preduzeti u cilju smanjenja ili sprečavanja stepena izumiranja. Ona podstiče razvoj politika i donošenje međunarodnih sporazuma i konvencija, kao što su Konvencija o međunarodnoj trgovini ugroženim vrstama divlje faune i flore (CITES) ili Konvencija o migratornim vrstama (CMS). Koristi se za izveštaje o napretku ka ostvarivanju ciljeva Konvencije o biološkoj raznovrsnosti (CBD) koji su formulisani u Globalni okvir za biodiverzitet (GBF), gde je jedan od velikih cijeva koji su postavljeni za 2050. godinu zaustavljanje gubitka ugroženih vrsta.

Članice IUCN-a Zavod za zaštitu prirode Srbije, kao i Pokrajinski Zavod za zaštitu prirode, vrše monitoring vrsta u Srbiji i o nalazima obaveštavaju javnost kroz svoja stručna izdanja i promotivne aktivnosti. Jedan od načina je objavljivanje Crvenih knjiga, naučnih publikacija kojie promovišu potrebu očuvanja ugroženih vrsta, ukazuju na nedostatke u postojećem sistemu zaštite i predlažu rešenja kojima bi se moglo poboljšati stanje ili bar usporiti negativni procesi. U Srbiji je do sada objavljeno šest crvenih knjiga, i to prva pre 20 godina o biljkama, a zatim iz sveta faune o dnevnim leptirima, vodozemcima, gmizavcima, pticama i pravokrilcima. Ove knjige čine naučnu i stručnu osnovu za zaštitu i očuvanje ugroženih vrsta naše zemlje, koje uključuju na primer Orla krstaša (Aquila heliaca) koji nastanjuje severne delove Vojvodine, Balkanskog risa (Balkan lynx) koji se može pronaći u istočnoj Srbiji i okolini Đerdapa, ili Bor krivulj (Pinus mugo), četinarska vrsta koja je zastupljena na visokim planinama. 

Bor Krivulj, Stara planina (Dupljak).
Foto: Ivan Medenica

 

Pored zaštite vrsta, neohodno je da štitimo i staništa. I u tome je uloga zavoda pored Ministarstva zaštite životne sredine ključna. Područja koja imaju izraženu geološku, biološku, ekosistemsku i/ili predelnu raznovrsnost se aktom o zaštiti proglašavaju zaštićenim područjima od opšteg interesa. Prvo područje koje je zaštićeno na teritoriji današnje Srbije 1874. godine bila je Obedska bara. U protekloj godini brojna istraživanja su rezultirala zaštitom sedam novih prirodnih dobara, i to tri spomenika prirode: Vražji kamen – Prosečnik, Dubočka pećina – Gaura Mare i Mronjski vis i četiri predela izuzetnih odlika: Cer, Ada Ciganlija, Klisura reke Đetinje i Vardenik. Do danas je zaštićeno 8,62% teritorije Srbije, cilj je da do kraja godine taj procenat poraste na 10, a do 2030. na 30% u skladu sa ciljevima Globalnog okvira za biodiverzitet (GBF). 

Nacionalni park Tara
Foto: Boris Erg

 

Međunarodna unija za zaštitu prirode (IUCN), i ostali partneri na projektu Zajedno za životnu sredinu, daju podršku i doprinos radu Zavoda za zaštitu prirode Srbije i Pokrajinskog zavoda za zaštitu prirode, kao i Ministarstva zaštite životne sredine, na unapređenju zaštite prirode i biodiverziteta. Radimo na tome da unapredimo rad upravljača zaštićenih područja i relevantni zakonodavni okvir. Kroz programe jačanja kapaciteta upravljača, podršku u osnivanju saveta korisnika i unapređenje saradnje sa lokalnom zajednicom, kao i kroz povezivanje sa privrednim sektorom i jačanje saradnje između upravljača zaštićenih područja, želimo da pomognemo dugoročno očuvanje prirodnih resursa i biološke raznovrsnosti, osiguravajući time održivi razvoj i bolji kvalitet života za buduće generacije. 

Vraćajući se na našu inicijalnu poruku, neka nam je srećan Svetski dan zaštite prirode. Čuvajmo biljni i životinjski svet koji nas okružuje, i ekosisteme čije usluge koristimo, jer i oni čuvaju nas.

Prirodno je zajedno!

 

Autorke:

Nataša Panić, Zavod za zaštitu prirode Srbije

Aleksandra Nikodinović i Jovana Dragić May, Međunarodna unija za zaštitu prirode (IUCN)