Dobro upravljanje zaštićenim područjima
Šta predstavlja zaštićeno područje u Srbiji?
Imajući u vidu da prirodu najbolje čuvamo ograničavanjem i usmeravanjem ljudskog delovanja u njoj, proglašenje zaštićenih područja je najznačajniji mehanizam kojim društvo ispoljava brigu prema raznovrsnim predelima i živom svetu na našoj planeti.
Područja koja imaju izraženu geološku, biološku ili ekosistemsku vrednost, se mogu zaštiti aktom o zaštiti i proglasiti mestom od opšteg interesa kao zaštićena područja. U Srbiji se to čini primenom Zakona o zaštiti prirode, koji propisuje odredbe za zaštitu prirodnih vrednosti zemlje. Od proglašenja prvog, Obedske bare 1874. godine, do danas je zaštićeno 471 područje, što čini 7.66% od ukupne površine teritorije Srbije. Ova brojka stavlja Srbiju na 33. mesto od 35 država Evrope po površini državne teritorije pod zaštitom (Evropski prosek zaštićene teritorije iznosi 26%). Oklevanje u proglašenju zaštićenih područja je dovelo i do neusaglašavanja sa ciljem definisanim Prostornim planom Republike Srbije za 2021. godinu, koji propisuje 12% teritorije pod zaštitom.
Pored povećanja površine pod zaštitom, još je važnije poboljšati kvalitet same zaštite. Dugoročno očuvanje i zaštita prirode, podrazumeva umešno i ekonomično upravljanje zaštićenim područjima koje sprovode njihovi upravljači u skladu sa propisima.
Međutim, često se upravljači i drugi akteri koji učestvuju u sistemu upravljanja zaštićenim područjima suočavaju sa različitim izazovima, a pre svega nedostatkom resursa različite vrste. Veliki broj upravljača zaštićenih područja proglašenih na lokalnom nivou nema ni osnovne dokumente koji su zakonom o zaštiti prirode propisani, na primer programi mera zaštite. Jedan od većih problema jeste i činjenica da upravljači imaju slabu finansijsku podršku od strane organa vlasti koji je proglasio područje zaštite, ali i podršku u sprovođenju zakona i propisanih obaveza. Istraživanje iz 2020. godine nam govori da je samo 20 opština i gradova (od 74) finansiralo zaštićena područja koja su sami proglasili.
Kako ćemo obezbediti podršku upravljačima zaštićenih područja?
Zbog svega navedenog, upravo je jedan od ciljeva projekta „Zajedno za životnu sredinu“ unapređenje kapaciteta za upravljanje zaštićenim područjima.
U okviru ove projektne oblasti, analiziraćemo sistem upravljanja zaštićenim područjima u Srbiji i ispitati koji su resursi potrebni upravljačima zaštićenih područja kako bi se zaštita prirode vršila što efikasnije i celishodnije.
Kroz raznovrsne programe obuka, mentorstvo, stručnu i finansijsku podršku, kao i prenos znanja, a oslanjajući se na najbolje svetske prakse, podržaćemo upravljače zaštićenih područja i druge aktere u zaštiti prirode da unaprede postojeća znanja i izgrade dodatne veštine, u skladu sa svojim potrebama.
Trudićemo se da informacije o zaštićenim područjima budu dostupne svima kako bismo unapredili komunikaciju između različitih korisnika i podržali transparentno donošenje odluka. Dodatno, obezbedićemo podršku za osnivanje saveta korisnika zaštićenih područja kako bi lokalne zajednice u većoj meri učestvovale u procesu donošenja odluka o upravljanju zaštićenim područjima.
Kada govorimo o dobrom upravljanju zaštićenim područjima, glavni fokus projekta “Zajedno za životnu sredinu” je na tome da se podignu individualni, ali i institucionalni kapaciteti ključnih aktera u ovoj oblasti, čime se dugoročno jača nacionalni sistem zaštite prirode.
